Krajobraz zabytków

Ośmiokątna budowla centralna niegdysiejszej kaplicy cmentarnej Peenemünde pochodzi z roku 1876 i została zbudowana według planu Friedricha Krägera. Dawna kaplica należy do nielicznych ocalałych budynków ówczesnej wioski rybackiej i rolnej Peenemünde, która to wioska została zniszczona pod budowę Zakładów Doświadczalnych Peenemünde.

Po tym, jak budynek podupadł w czasach NRD, kościół ewangelicki w 1993 roku rozpoczął na własną rękę jego odbudowę. Sprowadziło się to właściwie do wzniesienia nowego budynku na fundamentach starej kaplicy. Z tego względu budynek utracił właściwie status zabytku w kontekście ochrony zabytków, zyskując jednocześnie nową wartość jako miejsce pamięci.

Znaczenie tego miejsca odzwierciedla się w szczególny sposób poprzez odkryty w południowej części cmentarza w połowie lat 60 grób zbiorowy. Pochowani w nim zmarli to więźniowie obozu koncentracyjnego Karlshagen I chowani w tym miejscu od grudnia 1944 roku do marca 1945 roku. Ciała ówczesnych więźniów Instytutu Badawczego i mieszkańców miejscowości znajdowały się w licznych grobach wzdłuż dawnego muru cmentarnego. 30 maja 1968 roku odbyło się uroczyste przeniesienie grobów do Karlshagen w miejsce dzisiejszego pomnika chwały.

Wytwórnia ciekłego tlenu Peenemünde jest obok elektrowni jedyną zachowaną do dzisiaj dużą budowlą dawnego Wojskowego Instytutu Badawczego. Podjęta pod koniec 1938 roku decyzja o rozbudowie Wojskowego Instytutu Badawczego pociągnęła za sobą produkcję seryjną rakiet. Ta z kolei wymagała zakrojonej na przemysłową skalę produkcji ciekłego tlenu – drugiego obok rozcieńczonego wodą alkoholu składnika paliwowego rakiety A4 („V2”). Aby przeprowadzić jeden start potrzebowano każdorazowo ok. 4 t obu składników. Posiadane dotychczas zakłady nie dawały rady pokryć zapotrzebowania na ciekły tlen.

W lipcu 1942 roku wybudowano więc na terenie zrównanej w tym celu z ziemią wioski Peenemünde drugą wytwórnię ciekłego tlenu. Codziennie przez całą dobę podczas pracy na trzy zmiany pozyskiwano tutaj 13 000 kg tlenu. W wyniku skomplikowanego procesu fizycznego (proces Lindego) powietrze rozkładane było na swoje części składowe, następnie tlen chłodzono do temperatury -183 °C i dzięki temu skraplano go. Tak przygotowany tlen transportowano w izolowanych cysternach do stacji kontrolnych. Zapotrzebowanie energetyczne wytwórni ciekłego tlenu było bardzo wysokie. Sama wytwórnia ciekłego tlenu zużywała aż 22 MW z produkowanej przez elektrownię mocy wyjściowej 30 MW. Mimo zniszczeń spowodowanych w 1944 roku bombardowaniami alianckimi produkcja ciekłego tlenu była bez większych ograniczeń kontynuowana.

Wytwórnia ciekłego tlenu jest przedstawicielem specyficznej architektury, przypisywanej rozpoczętej w 1939 roku drugiej fazie rozbudowy Wojskowego Instytutu Badawczego. Długość budynku wzdłuż drogi wynosi 73,10 m, jego głębokość osiąga 42,60 m, a wysokość 20,80 m, co sprawia, że budynek jest tylko 15 metrów niższy niż znajdujący się nieopodal budynek kotłowni elektrowni. Podobnie jak elektrownia wzniesiony na bazie żelbetowej konstrukcji szkieletowej budynek pokryty jest ciemnoczerwoną cegłą. Z użyciem tych materiałów i elementów architektonicznych zbudowane są nie tylko duże budowle Peenemünde, ale również praktycznie wszystkie budynki o najróżniejszych funkcjach technicznych. Za spójną koncepcją budowlaną całego kompleksu stoi grupa Schlempp, o czym można wnioskować po sporządzonych przez grupę projektach. Spójność ta widoczna jest po dziś dzień w pozostałościach architektonicznych Wojskowego Instytutu Badawczego. Wytwórnia ciekłego tlenu tworzy razem z kompleksem elektrowni i dokami zbiór budynków centralnych Peenemünde – zarówno pod względem techniczno-funkcjonalnym, jak i wizualnym.

Po wojnie z rozkazu sowieckiej administracji wojskowej zdemontowano aparaturę techniczną, którą zastosowano następnie częściowo w Bützow (powiat Güstrow) jako wyposażenie nowej wytwórni ciekłego tlenu. Budynek w Peenemünde ucierpiał dotkliwie po demontażu i testach materiałów wybuchowych. Podczas prac budowlanych dla siedziby marynarki w porcie głównym Peenemünde w dawnej wytwórni ciekłego tlenu znajdowały się od 1951 roku magazyny i biuro firmy budowlanej. Od tamtej pory ruiny budynku stoją jako zabytek Peenemünde.

Obecnie podejmowane są liczne działania mające na celu zabezpieczenie budynku i udostępnienie go w przyszłości do zwiedzania. Projekt podzielony jest na trzy fazy. W pierwszej kolejności planuje się inwentaryzację i oczyszczenie terenu z roślinności i śmieci. Następnym krokiem byłoby odpowiednie wkomponowanie instalacji świetlnej. Ostatnia faza obejmowałaby stworzenie dla zwiedzających różnych punktów widokowych ze schodów zewnętrznych i innych wejść.

Teren testowy Luftwaffe Peenemünde Zachód powstał w tym samym czasie co Wojskowy Instytut Badawczy i, podobnie jak on, służył do testowania systemów broni i napędu rakietowego. Lotnisko Peenemünde było częścią terenów testowych Luftwaffe i było razem ze swoim ogromnym pasem startowym jednym z największych lotnisk w Niemczech.

W latach od 1938 do 1945 testowano tu różnego rodzaju broń samosterującą, samoloty z napędem rakietowym i rakiety wspomagające rozruch. Do najbardziej znanych testowanych tu obiektów latających należały urządzenia Fi103 („V1”), He176 oraz Me163.

Lotnisko położone było na terenie tak zwanej Kaasewiese znajdującej się niewiele powyżej poziomu morza. Teren ten był często zalewany, dlatego wzdłuż wybrzeża wybudowano wał przeciwpowodziowy, a teren za nim wypełniono miejscami piaskiem z Zatoki Greifswaldzkiej. Na tej wzniesionej miejscami nawet na dwa metry powierzchni znajdował się pas startowy.

W lutym 1945 roku miała miejsce spektakularna ucieczka sowieckiego więźnia obozu koncentracyjnego Micheala Dewjatajewa i dziewięciu innych więźniów znajdującego się nieopodal obozu koncentracyjnego Karlshagen I niemieckim samolotem z lotniska ponad linią frontu aż do Związku Radzieckiego.

Po wojnie w wyniku konferencji poczdamskiej zainstalowane wcześniej na terenie testowym urządzenia zostały zdemontowane i zniszczone. Sowieckie siły powietrzne używały lotniska w warunkach niemalże polowych do 1958 roku. Od 1961 roku stacjonowała tu 9 eskadra Pułku Lotnictwa Myśliwskiego Narodowej Armii Ludowej (NVA) 9 Jagdfliegergeschwader. Jej zadanie polegało na kontrolowaniu przestrzeni powietrznej od strony polskiej granicy w kierunku zachodnim od Rugii. W tym celu przedłużono do 2400 m skierowany w kierunku północnozachodnim pas startowy. Miało to umożliwić wykorzystanie najnowocześniejszych samolotów. 3 października 1990 roku Niemieckie Siły Powietrzne przejęły 9 Eskadrę NVA. Następnie rozpoczęła się jej stopniowa likwidacja.

23 lipca 1993 na lotnisku Peenemünde razem z lądowaniem samolotu Cessna 207 zapoczątkowany został cywilny ruch lotniczy.

Jako że w Zakładach Doświadczalnych Peenemünde ciągle brakowało siły roboczej od wiosny 1943 roku zaczęto zatrudniać tam więźniów obozu koncentracyjnego. Obóz koncentracyjny i obóz pracy przymusowej Karlshagen I istniał od maja 1943 roku do początku kwietnia 1945 roku w pobliżu obozu mieszanego Wschód. W obozie wykorzystano służące wcześniej Wehrmachtowi baraki. Obóz składał się z pięciu baraków dla więźniów, które to baraki otoczone były drutem kolczastym. Teren zabezpieczały liczne strażnice i mniejsze bunkry strażników. W obozie znajdował się także plac apelowy, budynek łazienkowy i kuchnia. Nieco dalej stał budynek magazynowy.

W tym podlegającym pod zarząd KL Ravensbrück obozie przebywało 1500 mężczyzn różnych narodowości. Więźniowie pracowali przede wszystkim w granicach terenu testowego broni powietrznej. Do ich obowiązków należało przeprowadzanie robót ziemnych na terenie lotniska, napełnianie benzyną samolotów, jak również usuwanie niewypałów po nalotach. Podczas testowania bomby Fi 103 („V1”) więźniowie musieli podnosić z bagnistego sitowia ważące 150 kg pociski wyrzutni rakietowej (Walter-Schleuder). Wielu więźniów zmarło w wyniku ciężkiej pracy fizycznej, niedożywienia i nieludzkich warunków życia. Imiennie potwierdzona jest śmierć 248 więźniów, którzy stracili życie w okresie od maja 1943 roku do marca 1945 roku.

W lutym 1945 roku miała miejsce spektakularna ucieczka sowieckiego więźnia obozu koncentracyjnego Micheala Dewjatajewa i dziewięciu innych więźniów znajdującego się nieopodal obozu koncentracyjnego Karlshagen I niemieckim samolotem z lotniska ponad linią frontu do Związku Radzieckiego. Likwidacja obozu pracy przymusowej Karlshagen I rozpoczęła się już pod koniec stycznia 1945 roku. Początkiem kwietnia 1945 roku około 200 ostatnich więźniów przetransportowano do obozu koncentracyjnego “Dora”.

Teren obozu został w ramach Międzynarodowych Obozów Letnich (Internationale Sommercamps) przystosowany do zwiedzania. W tym celu uwidoczniono m.in. pozostałości po fundamentach baraku oraz bunkier. Fundamenty baraków nie były zrobione z betonu, tylko z drewnianych pali. Pale wbito do dołów wykopanych pod wymiary baraków, następnie przymocowano do nich deski, które tworzyły podłogę baraku. Na tej konstrukcji wzniesiono następnie budynki. W wykopie po dziś dzień można zobaczyć pozostałości pali. W przyszłości planuje się dalsze prace ochrony zabytków na tym terenie.

Przy wejściu na teren Zakładów Doświadczalnych Peenemünde Wschód oraz w pobliżu terenu testowego broni powietrznej Peenemünde Zachód znajdował się główny komisariat. Składał się on z budynku strażniczego, w którym mieściły się pomieszczenia dla strażników, oraz z placówki pocztowej. Na pierwszej kondygnacji budynku znajdowało się mieszkanie, w którym stacjonował kierownik centrali informacyjnej ze swoją rodziną. Dalej do całego kompleksu należał teren garażowy. Główny komisariat był punktem kontrolnym dla ruchu ulicznego. Ze względu na surowe normy bezpieczeństwa do niektórych stref zamkniętych można było wejść tylko za okazaniem odpowiedniego zezwolenia. Dlatego też pracownicy Zakładów Doświadczalnych posiadali legitymację specjalną i plakietki o różnych kształtach i kolorach. Plakietki te należało nosić w widocznym miejscu na ubraniu. W wyniku rozbudowy Zakładów Doświadczalnych główny komisariat stracił na swoim znaczeniu, ponieważ każdy rejon posiadał już oddzielną straż. Po zakończeniu wojny oddziały demontażowe zlikwidowały komisariat, doprowadzając go do stanu, w którym możemy oglądać go dzisiaj.

W ramach Międzynarodowych Obozów Letnich w lipcu 2000 roku i sierpniu 2007 roku we współpracy ze związkiem Północnoniemieckiej Młodzieży na Rzecz Wspólnoty Międzynarodowej (“Norddeutsche Jugend im Internationalen Gemeinschaftsdienst”) oraz ówczesnym Historyczno-Technicznym Centrum Informacji Peenemünde odsłonięto fundamenty dawnego głównego komisariatu oraz część trasy drogowej. Młodzież z Polski, Francji, Algierii, Rosji, Japonii, Szwajcarii, Serbii, Turcji i Niemiec w ramach tego obozu odsłoniła niejako część historii. Od 2013 roku o ten pomnik wielkopowierzchniowy dbają cały czas uczniowie wchodzący w skład grupy „Historia regionu” (“Regionalgeschichte”) ze szkoły imienia Heinricha Heinego w Karlshagen. Projekt “Partnerstwo międzyszkolne dla pomnika wielkopowierzchniowego” polega na współpracy szkoły z Historyczno-Technicznym Muzeum Peenemünde. W najbliższej przyszłości planowane są dalsze działania w celu ochrony komisariatu.

Rozpoczęcie działania elektrowni węglowej zapoczątkowało nie tylko produkcję prądu, ale także ciepła dla ogromnego obszaru Zakładów Doświadczalnych Peenemünde. Ogrzewane były między innymi wielkie hale zakładu serii eksperymentalnych, baraki obozowe oddziału doświadczalnego Karlshagen Północ, a także niektóre budynki osiedla mieszkaniowego. Ogrzewanie budynków odbywało się za pomocą pary o temperaturze 132°C przepływającej przez rozgałęziony system rur znajdujących się częściowo nad, a częściowo pod ziemią. Z elektrowni przeprowadzono równolegle do torów kolejowych dwa przewody prowadzące aż do rozdzielni. Z tego miejsca sieć przewodów rozdzielała się na pojedyncze odcinki zaopatrzeniowe.

Po drugiej wojnie światowej sieć ciepłownicza została zdemontowana przez sowieckie siły okupacyjne. Elektrownia Peenemünde produkowała energię elektryczną jeszcze do 1990 roku. Obecnie w elektrowni, największym pomniku industrialnym landu Meklemburgia-Pomorze Przednie, znajduje się Muzeum Historyczno-Techniczne Peenemünde.

Dla tak zwanego zakładu serii eksperymentalnych w Peenemünde planowano początkowo zbudować halę magazynową o powierzchni 180 m x 95 m i wysokości 18 m. Plan architektoniczny stworzyła firma budowlana Schlempp, jednak projekt nie został zrealizowany ze względu na niedobór materiałów. Ukończono jedynie płytę dolną i bocznicę kolejową. Ogromna hala miała służyć magazynowaniu materiałów potrzebnych do produkcji seryjnej rakiety A4n.

Po pierwszym nalocie na Peenemünde w sierpniu 1943 roku oraz po przeniesieniu produkcji seryjnej do podziemnych miejsc produkcji Mittelbau-Dora pod Nordhausen wstrzymano dalszą rozbudowę hali magazynowej. Niedokończona budowla służyła jako teren składowy, z którego place budowy Zakładów Doświadczalnych Peenemünde zaopatrywane były w potrzebne materiały. Obecnie bardzo łatwo można zidentyfikować odznaczającą się od podłoża płytę dolną, jak i bocznicę kolejową hali, rampę przeładunkową oraz schody.

Na zakład serii eksperymentalnych składało się wiele innych budynków. Zadaniem prac zakładu było zbieranie doświadczeń związanych z produkcją seryjną rakiety A4(„V2”). Doświadczenia te miały następnie posłużyć do zakrojonej na skalę przemysłową produkcji, której przeprowadzanie planowano nie tylko w Peenemünde, ale także w innych zakładach w Niemczech i Austrii. Pierwotny plan stworzony w październiku 1939 przez firmę Dywidag przewidywał dla Peenemünde co najmniej trzy ogromnych rozmiarów hale produkcyjne, wielki warsztat przeznaczony do renowacji sprzętu oraz trzy duże stanowiska kontrolne służące do odbioru technicznego. Budynki zakładu produkcji eksperymentalnej zajmowały ogromne tereny Zakładów Doświadczalnych.

Hale produkcyjne, z których w całości udało się zbudować tylko jedną, miały spełniać najnowocześniejsze standardy techniczne. Dlatego już we wrześniu 1939 roku skoncentrowano się na planach budowlanych dla zakładów Volkswagena i wybrano dla hali produkcyjnej F1 konstrukcję porównywalną z nowoczesną konstrukcją dachu szedowego. Budową zajęła się firma Dywidag, która przeprowadzała już budowę zakładów Volkswagena w Wolfsburgu, i która pracowała już wcześniej dla Urzędu Zbrojeniowego (Waffenamt) – m.in. w Kummersdorf. W maju 1943 zbudowano halę F1, a 17 czerwca 1943 pierwsi więźniowie obozu koncentracyjnego wznieśli tu garnizon. Nocowali oni w piwnicach hali. W czerwcu 1943 rozpoczęła się rękami więźniów seryjna produkcja rakiety, którą zakończył atak bombowy z 17/18 sierpnia 1943. To właśnie w hali produkcyjnej F1 dokonano najważniejszych odkryć w kwestii stworzenia rakiety A4-Rakete. Po tym, jak pierwsze rakiety wykonywane były niemal ręcznie, to właśnie tutaj stworzono podwaliny do produkcji seryjnej oraz wymogi dla kolejnych zakładów lub produkcji, np. w Mittelbau-Dora.

W południowej części cmentarza w Peenemünde odkryto w połowie lat 60. grób masowy, w którym pochowanych było 56 zmarłych. Wśród nich znajdowali się więźniowie obozu koncentracyjnego z obozu pracy przymusowej Karlshagen I. Uroczyste przeniesienie ciał na cmentarz Karlshagen odbyło się 30 maja 1968 roku. Obok grobowca wzniesiono tam również pomnik chwały ku czci robotników przymusowych i ofiar nacjonalizmu w Zakładach Doświadczalnych. Malarz Klaus Rößler stworzył pomnik chwały w formie trzyczęściowej mozaiki przedstawiającej cierpienie, solidarność i opór więźniów obozu koncentracyjnego w Zakładach Doświadczalnych Peenemünder. Uroczysta prezentacja pomnika odbyła się 8 maja1970. Sam pomnik zaś został określony mianem „miejsca pamięci i napomnienia Peenemünde – Karlshagen“. W czasach NRD pomnik chwały wykorzystywany był w różny sposób do działań politycznych. W latach 1994/95 doszło do zmiany wyglądu miejsca pamięci. Przestrzeń przed pomnikiem chwały została pomniejszona, a po prawej stronie zainstalowano tablicę upamiętniającą ofiary drugiej wojny światowej w Karlshagen i Trassenheide.

Na cmentarzu Karlshagen pochowano również ofiary pierwszego nalotu na Peenemünde z sierpnia 1943 z osiedla Karlshagen. Do końca lat 50. o cmentarz nie dbano, a wiele z umieszczonych pierwotnie na grobach krzyży zniknęło po wojnie bezpowrotnie. Do obecnego stanu grobowców ozdobionych małymi, ciemnymi płytami kamiennymi doprowadzono dopiero w kolejnych latach.

Obóz mieszany Trassenheide powstał w 1941 roku jako miejsce noclegowe wykwalifikowanych robotników zakładów serii eksperymentalnych. Wykorzystywany był jednak jako miejsce zakwaterowania pracowników różnych firm budowlanych zatrudnionych w celu wyposażenia Zakładów Doświadczalnych Peenemünde. Wśród tych robotników znajdowali się zobowiązani do wykonywania  pracy niemieccy robotnicy, robotnicy z Włoch, Holandii, Czech, jak również robotnicy przymusowi z Europy Wschodniej (Polski i Ukrainy). Kompleks był rozbudowywany stopniowo w trzech fazach, ponieważ niezliczone przedsięwzięcia budowlane w Zakładach Doświadczalnych i na znajdującym się nieopodal osiedlu powodowały, że ciągle wzrastała potrzeba sprowadzania nowych pracowników.

Po ostatniej rozbudowie obóz składał się z 40 baraków noclegowych i 18 budynków funkcyjnych (stołówka, domy publiczne itd.) dla ok. 4000 pracowników. Mieszkańcy byli zakwaterowywani zgodnie z narodowością. W ramach różnych części obozu różniły się także warunki mieszkalne i życiowe, a także szanse przeżycia konkretnej grupy robotników. Do dziś zachowały się tylko fragmenty obozu, ponieważ został on zbombardowany omyłkowo podczas pierwszego dużego nalotu Royal Air Force w nocy z 17 na 18 sierpnia 1943. Zginęło wówczas ok. 300 osób. Po nalocie obóz zlikwidowano.

Podobnie jak w przypadku wszystkich innych instalacji infrastruktury Zakładów Doświadczalnych Peenemünde dokładnie zaplanowano również system zaopatrzenia w wodę pitną i kanalizację. Podczas budowy całej instalacji od początku przyłożono się do stworzenia szczelnej sieci kanałów odprowadzających ścieki i instalowanych miejscowo sprawnie działających zbiorników i oczyszczalni. Wodociągi i oczyszczalnie, choć w większości bardzo zniszczone, świadczą po dziś dzień o swojej solidności i skuteczności funkcjonalnej. Oczyszczalnia w Karlshagen jest najlepszym przykładem tego typu oczyszczalni, ponieważ jest całkowicie sprawna i służy do dzisiaj jako zbiornik rezerwowy lub zapasowy. Zbiornik służył niegdyś jako oczyszczalnia ścieków pochodzących z osiedla mieszkalnego i znajdujących się nieopodal budynków.

Wraz z wybudowaniem Zakładów Doświadczalnych i planowaną produkcją seryjną rakiety A4 („V2”) pojawiła się potrzeba stworzenia odpowiednich możliwości bezpiecznego składowania sprzętu w Peenemünde. Z dwunastu planowanych początkowo naziemnych bunkrów rakietowych wybudowano w Peenewiesen zaledwie dziewięć. Budynki wzniesione były częściowo z betonowych prefabrykatów, betonowe elementy w środku instalacji służyły jako wsporniki dla szalowej konstrukcji dachu. W każdym bunkrze znajdowały się dwie komory na kładzione na wagonach kolejowych rakiety. Te bunkry magazynowe powstały nie tylko jako wsparcie funkcjonalne dla stanowisk kontrolnych i stanowisk produkcyjnych w zakładzie serii eksperymentalnych, ale także dla produkcji rakiet w Mittelbau-Dora.

Początkowo planowano przejściowe magazynowanie w bunkrach wyłącznie rakiet wytworzonych i przetestowanych w Peenemünde aż do ich przewiezienia do arsenału. Jednak ze względu na fakt, że zakłady serii eksperymentalnych nigdy nie produkowały tak dużo, jak początkowo przewidywano, ostatecznie bunkry były również wykorzystywane do krótkofalowego przetrzymywania rakiet z Mittelwerk, przywożonych do Peenemünde w celu przeprowadzenia kontroli jakości, ale na pewno też w celu schronienia przed ewentualnymi aktami sabotażu. W roku 1944 dwa z bunkrów używano przez krótki czas w celu przeprowadzenia testów magazynowania rakiet, podczas których badano wpływ długotrwałego magazynowania rakiet na sprawność sprzętu. Sprawdzano również różne zachowania materiału w suchym i wilgotnym klimacie. Testy musiały zostać jednak po kilku tygodniach wstrzymane, ponieważ bunkry były potrzebne do innego rodzaju celów magazynowych. Po wojnie bunkry zostały w wyniku konferencji poczdamskiej wysadzone. Teren ten został ponownie udostępniony do zwiedzania w ramach Międzynarodowych Obozów Letnich w latach 2009 – 2011.

Północna część wyspy Uznam, tak zwany „hak peenemündzki” składał się przed rokiem 1936 w większości z wilgotnych łąk i grzęzawisk. Dopiero system tam, rowów melioracyjnych i przepompowni, jak również podsypywanie piaskiem sporych terenów przybrzeżnych umożliwiły wzniesienie całego kompleksu Zakładów Doświadczalnych Peenemünde.
Niezbędne było przy tym obniżenie poziomu wód gruntowych. Pod koniec lat 30 prace społeczne Rzeszy i firmy specjalistyczne, w tym przede wszystkim zagraniczna siła robocza, rozpoczęły osuszanie terenu. W jeziorze Piese zbierała się woda z rowów odwadniających, która następnie była odpompowywana do rzeki Piany przez bardzo nowoczesną jak na tamte czasy przepompownię. Planowana od 1939 roku przepompowania została uruchomiona 10 lipca 1942 roku. Była to jedna z trzech przepompowni na wale, która do dzisiaj spełnia swoją rolę.

Miejscowość Peenemünde, jak również cały teren Peenemünder Haken, narażona była na niszczycielskie powodzie, ponieważ część jej terenów znajdowała się na poziomie 1 m pod poziomem morza. Ze względu na budowę Zakładów Doświadczalnych rozpoczęto wznoszenie wału przeciwpowodziowego sięgającego od portu Karlshagen, aż do najbardziej wysuniętego na północ punktu wyspy Uznam. Wał ten miał długość ok. 4 km, wysokość 4 m i szerokość ok. 3 m. W wyniku budowy wału oddzielono od rzeki Piany jezioro Cämmerer-See. W celu poprawienia ochrony przeciwpowodziowej na terenie lotniska i miejscowości Peenemünde na zaplanowane pod zabudowę tereny i powierzchnię lotniska zaczęto wysypywać piasek z rzeki Piany, dzięki czemu powierzchnia terenu podniosła się miejscami o 2 m. Wał stanowił jednocześnie granicę terenu testowego. Do dzisiaj jest to jeden z nielicznych elementów, które przetrwały i zachowały swoją dawną funkcję.

Niewielką wyspę Ruden u ujścia rzeki Piany wykorzystywano do 1945 r. głównie jako teren testowy niemieckiej Luftwaffe (Peenemünde-Zachód) do zastosowań pomiarowych. W tym celu początkowo wzniesiono drewnianą wieżę o wysokości 30 metrów, która służyła do obserwacji obiektów latających startujących z Peenemünde i dokonywania pomiarów. W roku 1943 w tym samym miejscu powstała zachowana do dzisiaj pięciopiętrowa żelbetonowa konstrukcja z klinkierową fasadą. Na platformie obserwacyjnej zainstalowano kinoteodolity, które filmowały samoloty, umożliwiając określenie istotnych parametrów ich toru lotu. Od roku 1943 trwała rozbudowa wyspy do stanowiska obrony przeciwlotniczej, jako że leżała ona w korytarzu wlotowym alianckich bombowców, przez co odgrywała ważną rolę strategiczną. Po wojnie i wymarszu radzieckich wojsk okupacyjnych wybudowano na wyspie koszary dla jednostek ochrony przygranicznej marynarki wojennej działającej w ramach NRD-owskiej Narodowej Armii Ludowej. Wyspa Ruden leży na terenie rezerwatu Peenemünder Haken, Struck und Ruden, można na nią dotrzeć promem wypływającym z głównego portu w Peenemünde.

W miejscowości Wolgast, przy dzisiejszej Karriner Strasse, od stycznia 1943 r. do września 1944 r. znajdował się obóz pracy 2-C, Arbeitskommando Wolgast. Obóz przeznaczony dla ok. 300–400 jeńców podlegał obozowi jenieckiemu dla szeregowców i oficerów STALAG II/C Greifswald. Jego powierzchnia wynosiła ok. 150 na 200 metrów, otoczony był podwójnym ogrodzeniem z drutu kolczastego z dwiema wieżyczkami strażniczymi. Poza barakami mieszkalnymi i punktem medycznym na terenie obozu znajdowały się warsztaty stolarski i ślusarski, pracownia plastyczna, warsztat grafitowy oraz warsztat elektrotechniczny. Przetrzymywano tu głównie jeńców sowieckich, którzy sporządzali rysunki techniczne dla Wojskowego Instytutu Badawczego Peenemünde znajdującego się na wyspie Uznam. Ponadto wytwarzano tu grafitowo-stalowe sterownice montowane w produkowanych tam rakietach typu A4 / „V2”.

Fi 103 był w swoim czasie pierwszym użytym pociskiem manewrującym – bezzałogowym obiektem latającym przeznaczonym do transportu blisko tony materiału wybuchowego. W lipcu 1943 r. zainstalowano w Zempin regiment przeciwlotniczy 155 (W), który miał przygotowywać pociski przeznczone do użycia na wojnie. Żołnierze testowali latające bomby i wyrzutnie w warunkach bojowych na trzech stanowiskach w lesie na wybrzeżu; tutaj kształcono też operatorów pocisków. Każde stanowisko składało się z wyrzutni, budynku przygotowawczego (Richthaus) i kilku innych budynków.

Przy ścieżce rowerowej między miejscowościami Zinnowitz i Zempin do dziś znaleźć można pozostałości drugiego stanowiska polowego, na którego potrzeby usypano sześciometrowy sztuczny pagórek, a w znajdującej się przed nim wydmie wykopano wgłębienie. Pociski Fi 103 odpalano stąd równolegle do pomorskiego wybrzeża w kierunku Zatoki Gdańskiej, a tor lotu mierzono w stacjach obserwacyjnych rozlokowanych wzdłuż wybrzeża.

Od czerwca 1944 r. pocisków Fi 103, które propaganda nazistowska określała jako „broń odwetową nr 1” (Vergeltungswaffe 1), używano do bombardowania dużych miast w zachodniej Europie. Produkcję seryjną umożliwiało wykorzystanie przymusowej siły roboczej i więźniów obozów koncentracyjnych, a odbywała się ona w zakładach Volkswagena w Wolfsburgu i w podziemnej sztolni koło Nordhausen w górach Harz. Podczas drugiej wojny światowej użyto łącznie ok. 22 tysięcy pocisków Fi 103.

W Muzeum Historyczno-Technicznym Peenemünde oglądać można replikę pocisku Fi 103 oraz oryginalną wyrzutnię (Walter-Schlitzrohr-Schleuder).

W Zakładach Doświadczalnych Peenemünde Helmut Hölzer opracował elektroniczny komputer analogowy służący do symulowania toru lotu pocisków, który w 1941 r. przekształcił w tzw. „urządzenie mieszane” – pierwszy autonomiczny komputer pokładowy służący do sterowania pociskami manewrującymi. Po bombardowaniu Peenemünde przez Royal Airforce w sierpniu 1943 r. oddział Hölzera działający pod kryptonimem „Karlshagen III” przeniesiono do zamku w Pudagla. Jego komputer analogowy aż do początku 1945 roku znajdował się w tamtejszej piwnicy zamkowej. Samego Hölzera zakwaterowano w domku leśniczym w miejscowości Neu Pudagla. W roku 1946 jego komputer analogowy przewieziono do Stanów Zjednoczonych. Hölzer po wojnie również przeniósł się do USA, gdzie pomagał Wernherowi von Braunowi przy badaniach rakietowych w Fort Bliss i White Sands. W roku 1960 został mianowany kierownikiem działu komputerowego w Marshall Space Flight Center w Huntsville (Alabama).